Հայ ժողովրդի պայքարը գերիշխանության դեմ
701թ. Աղվանքի և Վիրքի տարածքները միավորվելով նոր վարչական միավոր դարձան, որը կոչվեց Արմինիա իսկ կենտրոնը դարձավ Դվինը։ Բագրատունիները դարձան այս տիրության ղեկավարբերը, որոնք մեծ հարգանք էին վայելում ժողովրդի մեջ։ 703 թ. տեղի ունեցավ ապստամբություն որի ղեկավարն էր Սմբատ Բագրագունին։
Նախարարների ժողովը որոշում է Բյուզանդիայից օգնություն խնդրել, բայց դեպքերը ուրից ընթացք են ստանում։ Հանդիպելով արաբական 5000ոց զորքին հայոց բանակը իր 2000անոց զորքով ջաղջախում է նրանց, մնացած զորքն էլ փաղչելով խողդվում են Արաքի ջրում։
705թ.ին Արաբները խաբեությամբ զինաթափում են հայոց բանակին իսկ նախարարներին փակելով եկեղեցում այրում են։ Այդ ժամանակահատվածը պատմության մեջ հիշվում է որպես կրակի տարի։
774-775թ. բռնկվում է մեծ ապստամբություն։ Ղեկավարում է Արտավազդ Մամիկոնյանը ւսկ հետագայում Մուշեղ Մամիկոնյանը։ Նա պարտության է մատնում արաբներին հիմնվելով Արտագես ամրոցում։ Ունենալով արդեն 5000ոց բանակ նա կարողանում է գրավել Կարինը, բայց շուտով խալիֆը ուղարկում է շատ մեծ զորք հայերի դեմ և անվաասար պատերազմում հաղթում են արաբները։
Հայաստանի ինքնավարության վերականգնումը
9րդ դարում խալիֆայեւթյան թուլացման պատճառով երկրում նորից սկսում է հզորանալ Բագրագունի, Արծրունի, Սյունիքի և Արցախի իշխանությունները։ Առավել ազդեցիկ է դառնում Բագրատունիների տոհմը։
804 թ. Աշոտ Բագրատունին պաշտոնապես ճանաչվում է հայոց իշխան, նրա նստվայրն է դառնում Բագաևան վերդաքաղաքը։
Սմբատ Բագրատունին դառնում է հայոց սպարապետը։
850թ. Աշոտ Արծրունու հետ Սմբատ Բագրատունին Տարոնը ազատեց արաբներից։
851թ. Հայաստան են ներխուժում արաբական զորքերը, նրանց հրամանատար Յուսուֆը խաբեությամբ ձերբակալում է և ուղարկում է խալիֆայության բոլոր օշխաններին, բայց Բագրատի որդիներ` Աշոտն ու Դավիթը, և Հովնան Խութեցու գլխավորած սասունցիների ջոկատը Տարոնում հարձակվում են և ոչնչացնում են զավթիչներին։ Յուսուֆը փախնում է ու թաքնվում սուրբ Փրկիչ եկեղեցում։ Սասուները գտնում ու մահապատժի են ենթարկում նրան։
852թ. խալիֆը հայերի դեմ է ուղարկում Բուղա կոչված մի վարձկանի որը հայտնի էր իր դաժանությամբ, բայց հայերը դուրս գալով նրա 15000 զորքի դեմ ընդհամենը 900 զինվորով հաղթում են ճակատամարտը։ Արաբները սարսափահար փախչում են։
850-855թթ. հայոց ազատագրական ապստամբեւթյունը թուլացրեց արաբների տիրապետությունը հայաստանում։ Սմբատ Սպարապետի որդին Աշոտ Բագրատունին 855ին թ. ճանաչվեց հայոց իշխան և սպարապետ։ Իսկ 862թ. հայոց իշխանյաց իշխանը ով երկիրն իշխեց որպես անկախ տիրակալ։
Ֆելիքս Խաչատրյանի բլոգ 